Büyüme yalnızca trafiği artırmak değildir; trafiği, siparişi ve veriyi aynı anda kaldırabilen bir işletim sistemi kurmaktır. Ölçeklenebilir altyapı; hız (performans), esneklik (modülerlik), dayanıklılık (hata toleransı) ve görünürlük (izlenebilirlik) dörtgeni üzerine kurulur. Aşağıdaki rehber, startup’tan kurumsala tüm e-ticaret yapıları için vendor-agnostik bir yol haritası sunar.
- İlkeler: Neyi Ölçeklemek İstiyoruz?
- Stateless uygulama: Oturum ve dosyayı sunucudan ayır (session → Redis, dosya → Object Storage).
- Yatay ölçek: Trafik artınca yeni kopya ekle (autoscaling).
- Veri ayrımı: Okuma-yazma yükünü ayır; raporlama ve gerçek zamanlı işlemi farklı kanallar üzerinden çalıştır.
- Ölç, gözle, düzelt: Her katmanda metrik ve alarm olmadan ölçek yok.
- Referans Mimari (Özet)
- Kullanıcı → CDN/WAF → Uygulama Katmanı (stateless) → API Gateway → Servisler → Veri Katmanı
- CDN/WAF: DDoS, bot koruması, edge cache, görüntü optimizasyonu.
- Uygulama: Container (Docker) veya PaaS (App Engine/Cloud Run); mavi-yeşil/kanarya dağıtım.
- Veri:
- Operasyonel veritabanı (OLTP) → yüksek yazma: PostgreSQL/MySQL (primary + read replica).
- Önbellek → Redis/Memcached (ürün, fiyat, konfig).
- Arama → Elasticsearch/Opensearch/Algolia.
- Olay kuyruğu → Kafka/PubSub/RabbitMQ (sipariş, stok, bildirim).
- Dosya → S3/GCS (resim, PDF).
- Raporlama → DWH (BigQuery/Snowflake/Redshift) + ETL/ELT.
- İzlenebilirlik: Log (ELK), metrik (Prometheus/Cloud Monitoring), dağıtık iz (OpenTelemetry).
- Güvenlik: WAF, mTLS/API Key, gizli yönetimi (Secrets), IAM/roller, KVKK/GDPR.
- Performans: Core Web Vitals Hedefleri
- LCP < 2.5 sn, INP < 200 ms, CLS < 0.1.
- Stratejiler:
- CDN + HTTP/2/3, resimde otomatik WebP/AVIF, responsive srcset.
- Kategori/ürün sayfalarında edge cache ve fragment cache.
- JS diyet: kritik CSS inline, üçüncü parti script’ler için gecikmeli yükleme.
- DB’de N+1 sorgu avı, sorgu planı izleme, indeks politikası.
- Veri Katmanını Ölçeklemek
- Okuma yükü → read-replica ve cache.
- Bölümleme → zaman/tenant/kategori bazlı shard.
- Sıcak/soğuk veri → son 90 gün “sıcak”; arşivi DWH’ye taşı.
- Raporlama → OLTP’yi yormadan stream (CDC) ile DWH’ye akıt; panolar DWH’den beslensin.
- Entegrasyonlar ve Headless Seçenekler
- Pazar yerleri, kargo, ödeme: Mesaj kuyruğu ile asenkron senkronizasyon (retries + DLQ).
- Headless: Önyüz (Next.js/Nuxt) + arka uç (Shopify/Medusa/Strapi/IdeaSoft/Ticimax API).
- Arama ve öneri: Arama motoru + iş kuralları (stok, marj, iade) ile ağırlıklandırma.
- Dayanıklılık: SLA/SLO ve Hata Toleransı
- SLO örneği: %99.9 aylık kullanılabilirlik (≈ 43dk kesinti).
- Hata bütçesi: Sınırı aşınca özellik yayınını yavaşlat.
- Circuit breaker / timeouts / retries: Bağımlılık arızalarında domino etkisini engelle.
- DR & Yedek: RTO (geri dönüş süresi) ≤ 1 saat, RPO (veri kaybı) ≤ 5 dk; günlük snapshot + coğrafi yedek.
- Güvenlik ve Uyum
- WAF + Bot yönetimi, rate-limit.
- Sıfır güven (Zero-Trust): Her çağrı kimlikli, en az ayrıcalık.
- KVKK/GDPR: Amaçla sınırlı veri, anonimleştirme, silme iş akışları.
- Ödeme: PCI-DSS uyumlu sağlayıcı, kart verisini sisteminize almama tercihi.
- Operasyon: DevOps/SRE Ritüelleri
- CI/CD: Otomatik test, güvenlik taraması, kanarya/mavi-yeşil.
- Gözlemlenebilirlik: Kullanıcı hatası, iş hatası, sistem hatası ayırt eden dashboard.
- Runbook: En çok görülen incident’lar için adım adım çözüm.
- Kapasite planlama: Kampanya öncesi yük testi (RPS, concurrency, database QPS).
- Ölçeklenebilirliğin Finans Matematiği
- Marj temelli ROAS ve maliyet/1000 istek (infra CPM) izleme.
- Elastik kaynak: Otomatik ölçekleme ile “boşta kaynak” maliyetini azalt.
- Önbellek = maliyet düşürücü: Cache hit oranı %80+ hedef.
- Kampanya Öncesi Kontrol Listesi (Pratik)
- CDN cache ve kritik sayfa TTL’leri ayarlandı.
- Ürün/kategori API’leri için rate-limit ve burst toleransı test edildi.
- DB indeksleri ve yavaş sorgu logları temiz.
- Görsel optimizasyon (AVIF/WebP) aktif.
- Incident kanalı, on-call kişi ve geri alma (rollback) planı hazır.
- A/B test çakışmaları kapatıldı; tek hedef metrik belirlendi.
- Takım ve Sorumluluk
- Owner modeli: Her kritik metrik (LCP, CVR, hata oranı, RPO) bir kişide.
- Haftalık 30 dk büyüme/SRE toplantısı: 3 kazanç, 3 kayıp, tek karar.
- Bilgi tabanı: Mimariler, diyagramlar, karar kayıtları (ADR).
- Boyuta Göre Örnek Yığın (Stack)
- Starter (hızlı kurulum):
- Yönetilen PaaS (Vercel/Netlify/Cloud Run) + CDN + tek DB (Postgres) + Redis.
- Hazır e-ticaret (Shopify/IdeaSoft/Ticimax) + Headless tema + resmi API’lerle ürün/stok sipariş senkronu.
- Growth (çok kanallı):
- API Gateway + servis bazlı mimari; arama motoru + mesaj kuyruğu.
- DWH + düzenli ELT; olay temelli envanter/lojistik.
- Enterprise (çok bölge-çok marka):
- Bölgesel dağıtım (multi-region), DR site, özellik bayrakları (feature flags).
- IAM, gizli yönetimi, denetim izi; model izlenebilirliği (ML ops).
- 90 Günlük Yol Haritası (Örnek)
Hafta 1–2: Ölçüm envanteri, Core Web Vitals denetimi, CDN/WAF konfigürasyonu.
Hafta 3–4: Oturum/medyayı dışarı taşı (Redis + Object Storage), edge/fragment cache.
Hafta 5–6: DB indeks/replica; arama motoru kurulumu; yavaş sorgu temizliği.
Hafta 7–8: Kuyruk (sipariş, stok), asenkron entegrasyon; retry + DLQ.
Hafta 9–10: DWH ve panolar; sipariş/stok akışı için ELT pipeline.
Hafta 11–12: Yük testi + kampanya tatbikatı; runbook ve DR provası; kanarya dağıtım. - Sık Yapılan Hatalar
- Stateful uygulama: Oturumu sunucuda tutup ölçeklemeyi kilitlemek.
- Tek büyük DB: Okumayı cache/replica ile bölmeden raporlamayı OLTP’ye yüklemek.
- CDN’siz medya: Görseli origin’den servis ederek bant genişliğini yakmak.
- Gözlemsizlik: Log/metrik/trace olmadan “karanlıkta koşmak”.
- Planlanmamış kampanya: Yük testi ve rollback senaryosu olmadan trafik açmak.
Sonuç
Sürdürülebilir büyüme, pazarlama başarısının altyapı disiplini ile buluşmasıdır. Stateless uygulama, akıllı cache, ayrıştırılmış veri katmanı, izlenebilirlik ve güvenlik; ölçeklenebilirliği bir seferlik proje değil, bir operasyon kültürü hâline getirir. Doğru mimariyi kurduğunuzda, kampanya günlerinde sistem “panik” değil “otomatik” çalışır.
